مرزنجوش، منبع ویتامین ها

مرزنجوش، منبع ویتامین ها

مرزنجوش (مرزنگوش) یکی از محبوب ترین گیاهان مدیترانه ای است که از زمان های کهن، از ارزش های غذایی و دارویی آن استفاده می شود. این گیاه طعم شیرین و تندی دارد که تا حدودی شبیه به پونه است.
گیاه مرزنجوش از خانواده ی نعناعیان است و گیاهان و ادویه های متداولی همچون شوید، رازیانه و زیره ی سبز از هم خانواده های آن هستند.
مرزنجوش بومی آسیای صغیر (ترکیه) است اما در مناطق مدیترانه ای و جنوب اروپا هم به فراوانی می روید. مرزنجوش یک درختچه ی کوچک با ریشه ی چوبی است که در خاک های خشک و آهکی به خوبی می روید. ارتفاع آن به ۷۵ سانتی متر می رسد؛ ساقه های پرزدار، برگ های بیضی شکل و سبز تیره و گل های سفید مایل به صورتی و کوچکی دارد.

فواید مرزنجوش

• مرزنجوش یکی از گیاهان محبوب در مناطق مدیترانه ای است. در یونان باستان، از آن برای درست کردن تاج ها و حلقه های گل استفاده می کردند و معتقد بودند که مرزنجوش نمادی از صلح، هماهنگی و شادی است.
• این گیاه حاوی ترکیبات فعّال گیاهی، ‌مواد معدنی و ویتامین های بسیاری است که برای سلامت و تندرستی لازم هستند.
• قسمت های گیاهی آن حاوی ترکیبات شیمیایی همچون اوژنول، سابینن، آلفا ترپینن، سیمن، ترپینولین، لینالول، سیس- سابینن هیدرات، لینالیل استات، ترپینن-۴-ال و ترپینئول هستند. این ترکیبات دارای خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی هستند.
• مرزنجوش تازه ویتامین C (آسکوربیک اسید) بالایی دارد. ویتامین C یک آنتی اکسیدان طبیعی و قوی است که به پاکسازی بدن از رادیکال های آزاد خطرناک کمک می کند. آسکوربیک اسید دستگاه ایمنی را تقویت می کند، جراحت ها را درمان می کند و خواص ضد ویروسی دارد.
• مرزنجوش حاوی میزان بالایی بتا کاروتن، ویتامین A، کریپتوکسانتین، لوتئین و زی زانتین است. کاروتن ها، زانتین ها و لوتئین، آنتی اکسیدان های فلاونوئیدی قوی هستند. این ترکیبات در کنار هم می توانند از بدن در برابر رادیکال های آزاد اکسیژن و گونه های واکنش پذیر اکسیژن (ROS) محافظت کنند که نقش مهمی در فرآیند پیری و ایجاد بیماری های مختلف ایفا می کنند.
• ویتامین A دارای خواص آنتی اکسیدانی است و برای سلامت چشم ها لازم است. این ویتامین برای سلامت غشاهای مخاطی و پوست هم ضروری است. مصرف مواد طبیعی سرشار از ویتامین A و کاروتن ها از سرطان های ریه و حفره ی دهان جلوگیری می کند.
• زی زانتین یک کاروتنوئید مهم غذایی است که به طور خاص، در لکه ی زرد چشم جذب می شود و عملکرد آنتی اکسیدانی و فلیتر نور را انجام می دهد. ثابت شده است که زی زانتین به جلوگیری از تباهی لکه ی زرد که شایع ترین دلیل کوری در افراد مسن است هم کمک می کند.
• مرزنجوش یکی از غنی ترین منابع گیاهی ویتامین K است. این ویتامین با افزایش فعالیت استخوان سازی، نقش مهمی را در ساخت توده ی استخوانی ایفا می کند. این ویتامین میزان آسیب نورونی در مغز را کاهش می دهد و به این ترتیب، نقش تعیین کننده ای را در درمان بیماری آلزایمر ایفا می کند.
• مرزنجوش حاوی مواد معدنی همچون آهن، کلسیم، پتاسیم، منگنز، مس، روی و منیزیم است. پتاسیم جزء مهمی از مایعات سلولی و مایعات بدن را تشکیل می دهد و به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک می کند. منگنز نقش تعیین کننده ای در عملکرد آنزیم سوپراکسید دیسموتاز ایفا می کند.
• علاوه بر این، برگ های مرزنجوش منبع عالی آهن هستند. آهن نقش مهمی را در متابولیسم سلولی ایفا می کند. این ماده ی معدنی جزئی از هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز است و نقش تعیین کننده ای را در اکسیژن رسانی خون ایفا می کند.

مرزنجوش، منبع ویتامین ها

مرزنجوش، منبع ویتامین ها

کاربرد در آشپزی

برگ های تازه ی مرزنجوش را با آب سرد بشویید. برگ های خشک شده ی مرزنجوش بر خلاف گیاهان خشک دیگر همچون مریم گلی، آویشن و غیره، عطر و طعم خود را حفظ می کند و حتی عطر و طعم آن بعد از خشک شدن، بیشتر هم می شود. برای حفظ عطر و طعم مرزنجوش، معمولاً آن را در مراحل آخر پخت به غذا اضافه می کنند زیرا پختن طولانی مدت باعث بخار شدن روغن های فرّار آن می شود.

چند توصیه ی آشپزی:

•    می توانید از مرزنجوش تازه برای طعم دار کردن سالاد، سوپ ها، خورش ها، ترشیجات و همچنین همراه با تخم مرغ و غذاهای گیاهی استفاده کنید.
•    این گیاه عطر مطبوعی به سبزیجاتی همچون اسفناج، گل کلم، گوجه، لوبیا، نخود، سیب زمینی و هویج می دهد.
•    ترکیب آن با گیاهان دیگری همچون آویشن، ترخون، برگ بو و جعفری، ترکیب خوبی است.
•    مرزنجوش چاشنی خوبی برای انواع سس، پیتزا و مرغ است.
•    دمنوش مرزنجوش یکی از نوشیدنی های محبوب در مناطق مدیترانه ای است.

کاربردهای دارویی مرزنجوش

•    روغن های فرّار موجود در قسمت های گیاهی مرزنجوش، حاوی ترکیبات مفیدی همچون ترپین، لینالول، ترپینئول، لینالیل استات، اوسیمن، کادینن، گرانیل استات، سیترال، اوژنول و غیره هستند. این ترکیبات خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی دارند. از مرزنجوش برای درمان بیماری های خفیفی همچون نفخ، درد عضلانی و روماتیسم استفاده می شود.
•    اوژنول موجود در مرزنجوش (۱۰%) خواص ضدالتهابی دارد و با آنزیم التهاب آور سیکلواکسیژناز (COX) مقابله می کند. این خاصیت اوژنول باعث شده است که درمان مناسبی برای افراد مبتلا به بیماری های التهابی همچون آرتروز روماتیسمی، آرتروز و بیماری های التهابی روده محسوب شود.
•    مصرف متعادل مرزنجوش به تسکین دردهای قاعدگی و رفع لکوره (افزایش ترشّحات واژن) کمک می کند. مرزنجوش جریان قاعدگی را افزایش می دهد بنابراین نباید در دوران بارداری و یا زمانی که خونریزی شدید قاعدگی دارید،‌ از آن استفاد کنید.
•    روغن های فرّار موجود در مرزنجوش دارای خواص ضد قارچی و ضد باکتریایی هستند و بسیاری از باکتری های بیماری زا همچون استافیلوکوکوس، اِکولی، شیگلا، پروتئوس و سودوموناس را از بین می برند.
•    دمونش مرزنجوش به رفع تهوّع و نفخ کمک می کند و تصور می شود که خاصیت ضدعفونی کنندگی خفیفی هم دارد.

مرزنجوش، منبع ویتامین ها

دارو های گیاهی